Bazen kabızlık sorun yaratabilir. Tuvalette uzun süre oturma, ıkınma hemoroidlerin (Basur/ Mayasıl) belirgin hale gelmesine neden olur. Buna ek olarak sert dışkı anüsten (makat) geçerken zedeleyebilir ve anal fissür (yırtık) oluşur. Hastada her tuvalette ağrı, kanama ve yanma olur.
Aşırı derecede ıkınma bağırsağın içini döşeyen tabakanın dışa doğru dönmesine neden olabilir. Bu duruma rektal prolapsus denir.
Bazı hastalar sert ve kuru dışkıyı çıkaramazlar. Rektumda (kalın bağırsağın son kısmı) biriken dışkı taşlaşır ve tıkanıklığa neden olabilir.
Tüm yukarıdaki hastalıklar, kabızlığın giderilmesi ile önlenmiş olur.
KABIZLIKTAN KORUNMAK İÇİN NELER YAPMALIYIZ?
Bazı basit uygulamalarla belirtileri azaltmak ve kabızlıktan korunmak mümkündür. Aşağıdaki önerilere uyulması kabızlık sorununu çözmede yardımcı olur.
- Daha fazla fiber (lifli gıda) tüketilmesi
- Meyvelerin kabuklarını soymadan yenmesi
- Kurutulmuş meyve yenmesi (kayısı, üzüm, erik vs)
- Kabuklu çiğ sebze tüketilmesi
- Daha fazla su içilmesi (günde 8-10 bardak sıvı veya su )
- Düzenli egzersiz yapılması (düzenli yürüyüş, karın egzersizleri)
- Düzenli dışkılama alışkanlığı kazanılması
- Dışkılama uyarılarının engellenmemesi. (Dışkılama gelince ertelenmemeli. Acele
etmeden,rahatça gevşeyerek zorlamadan dışkılama yapılması. Geciktirmek
ileride daha fazla gerilime neden olur.)
- Düzenli yemek yenmesi. (Yiyeceklerin iyi ve yavaş çiğnenmesi)
- Stresin azaltılması
TEDAVİ
Doktor hastanın kabızlık hikayesini ve diğer sindirim sistemi problemlerini bilmek isteyecektir. Bağırsak alışkanlıklarını, diyeti, stres faktörleri ve kullanılan ilaçları bilmek isteyecektir. Bunları araştırmak, doktorun, ana nedeni bulmasında yardımcı olacaktır.
Sonra bir fizik muayene ve spesifik testler yapmak gerekmektedir.
Ana hatları ile hastaya bağırsak fonksiyonları ve diyet eğitimi, davranış modifikasyonu, ilaç tedavisi ve ender olarak cerrahi tedavi önerilebilir.
Hastalara düzenli egzersiz yapması, lifli gıda tüketimi, dışkılama ihtiyacını ertelememeleri tavsiye edilir. Dışkılamanın rahatça olabilmesi için bireyin yeterli zamanı ayırması gerekir. Gastrokolik refleksin (yukarıda izah edilmiştir) işlerlik kazanması için sabah kahvaltıdan sonra dışkılama alışkanlığını kazanması öğretilir. Kabızlığa neden olan ilaçlar bırakılır veya bir başkası ile değiştirilir. Hastalar dışkılamayı kolaylaştıran laksatifler ve yan etkileri hakkında da bilgilendirilir.
Yaşam tarzı değişiklikleri sorunu çözmüyorsa doktor aşağıdaki tedavi yöntemlerini önerebilir:
A) Fiber
B) Dışkı yumuşatıcıları
C) Biofeedback
D) Cerrahi tedavi
Bunlar sadece önerildiği şekilde uygulanmalıdır. Değişik tedaviler çeşitli yollardan etkilerini gösterecektir. Doktorun hasta için en iyi yöntemi seçmesine izin verilmelidir.
A) POSA (LİFLİ GIDA) HAKKINDA NELERİ BİLMELİSİNİZ ?
Sık rastlanan konstipasyonları (kabızlıkları) tedavi etmenin en iyi yollarından biri diyette daha yüksek fiber alımıdır. Fiberler bitkilerin sindirilemeyen parçalarıdır. Hacim kazandırır ve tuttukları su ile dışkıyı yumuşatıp kolay atılmasını sağlar.
Fiberler iki değişik tip olarak alınırlar ve her iki tip de düzenli bağırsak işlevi için gereklidir.
1) Çözünebilir (soluble) fiber:
Suda çözünen jelatinöz bir maddedir. Dışkılama düzenini sağlar ve yumuşak dışkı oluşumunu kolaylaştırır. Yulaf, fasulye, meyve çeşitleri ve psyllium içeren ürünler iyi kaynaklardır.
2) Çözünmeyen (insoluble) fiber:
Suda çözünmezler. Sindirim sisteminden çok çabuk ve tek parça olarak geçerler. Düzenli dışkılamaya ve dışkının hacimli olmasına yardımcıdır. Tahıl ürünleri, lapalar ve çeşitli sebzeler iyi kaynaklardır.
LİFLİ ARTTIRMANIN KOLAY YOLLARI VAR MIDIR ?
Diyete fiber katmak sanıldığından daha kolaydır. Başlangıç için bazı ipuçları:
� Kepek ekmeği, kahverengi pirinç, meyve-sebze gibi yüksek fiberli gıdalar, beyaz ekmek beyaz
pirinç ve chips-şekerleme gibi düşük fiberli gıdalara tercih edilmeli.
� Daha fazla çiğ sebze ve kabuğu soyulmamış meyveler yeme alışkanlığını kazanmak çalışmak.
Sebzeleri pişirmek içlerindeki fiber miktarını düşürür. Kabuklar da iyi birer fiber kaynağıdır.
� Her öğünde yüksek fiberli gıda almak. Unlu lapalar iyi bir başlangıç olabilir fakat meyve-sebzeleri
de bulundurmak şartıyla
İki önemli nokta:
1) Fiber miktarının yavaş yavaş arttırılması. Çok miktarlarda lifli gıdaya hızlı bir şekilde başlanması
rahatsızlık verici şişkinlik, gaz ve ağrıya neden olabilir.
2) Lifli gıda ile beraber günde en az 8-10 bardak sıvı alınması unutulmamalıdır.
LİF HAKKINDA SORULAR?
Günde ne kadar fibere gereksinim var ?
Diyet uzmanları günde 25-35 gram fiber önermektedir.
Fiber alımını arttırmanın en iyi yolları nelerdir ?
Çok çeşitli yüksek fiberli gıdalar alınması. Günlük besinlerde düşük fiberlileri yüksek fiberli gıdalarla değiştirilmesi. Bol bol meyve-sebze yenmesi
Fiber (lif) alımının arttırılması, hangi oranda olmalı dır ?
Yavaş yavaş arttırmak gerekir. Çok erken ve çok fazla miktarda fiber alımı şişkinlik ve karın ağrısı yapabilir. Bunu arttırmak birkaç haftayı alabilir. Bu iş için çalışırken, mutlaka yeteri kadar sıvı almak unutulmamalıdır.
B) BİR LAKSATİF (MÜSHİL) ALMAK UYGUN MUDUR?
Doktor bir laksatif (dışkılamayı kolaylaştıran ilaç) reçete edebilir. Laksatiflerin bir çok türü vardır ve hastaya göre değişen yarar ve yan etkileri mevcuttur.
Dışkı miktarını artıran (Lif İçeren Ürünler) Laksatifler:
Dışkıdaki lif oranını artırırlar. Bağırsak içeriğindeki sıvıyı emerek etki ederler. Bu da yumuşak kıvamda dışkı oluşturur ve bağırsak hareketlerini artırır. Beraberinde kullanılan ilaç emilimini etkileyebilirler. Vücudun normal işlevini taklit ettikleri için doğal yollarla çalışırlar. Laksatifler arasında en güvenilir olanıdırlar. Ancak artmış gaz üretimine yol açabilirler. Piyasada bulunanlar: Psyllium seed husk (GNC), Metamucil®, Citrucel®, Serutan®
Dışkı Yumuşatıcılar:
Bağırsak hareketlerini artırmaz fakat sert dışkının sebep olduğu zorlu geçişi kolaylaştırırlar. Kalın bağırsaktan su ve elektrolit salgılatırlar. Kuru ve sert dışkıyı yumuşatırlar ve ishal meydana gelir. Kısa dönem tedaviler için iyidir. Ikınma yapmanın sakıncalı olduğu durumlarda [hamilelik, makat (anorektal) cerrahi, makat ağrıları sırasında] tercih edilebilir. Uzun dönem kabızlıkta kullanımları pek iyi sonuç vermez. Piyasada bulunanlar: Colacel®, Dialose®, Surfak®
Diğer bir dışkı yumuşatıcısı dışkıyı kayganlaştırarak ilerlemesini sağlayan mineral yağıdır. Uzun süre yatmaya bağlı kabızlıkta tercih edilebilir. Kullanım sırasında ilacın solunum yollarına kaçmamasına dikkat etmek gerekir.
Uyarıcı Laksatifler:
Su ve elektrolit salgılanmaını arttırmanın yanında bağırsaktaki kas kasılmalarını artırarak etki gösterir. Bütün uyarıcı laksatifler temel olarak bu yolla çalışmalarına rağmen aynı değillerdir. Kramplara, bulantı ve kusmalara neden olabilirler. Bu ilaçlar antrakin türevleri (kaskara, senosid, kastor yağı, risinoleik asit) ve difenilmethane türevlerini (bisakodil) içeririler. Uzun süre kullanılmamalıdır.
Antrakin türlerini kullananlarda bağırsakta kahverengi pigment birikimi olur. Bu ilaçlar şiddetli kabızlık durumlarında ve diğer ilaçlara cevap alınamayan durumlarda tercih edilmelidir. Uzun süre bu ilaçları kullananlarda bağımlılık olabilir. Yavaş yavaş kesilmelidir. Piyasada bulunanlar: Dulcolax®, Senokot®
Ozmotik Laksatifler:
Suyu bağırsak içine emerek basıncın artışına ve bağırsağa boşalması yönünde mesaj gönderilmesine neden olurlar. Çok fazla suyun emilmesi bağırsak hareketlerinin kaybına ve vücudun su dengesinin bozulmasına neden olur. İki tipi vardır. Zayıf emilen iyonlar ( Magnesyum sitrat® , fleet fosfo soda) ve zayıf emilen şekerlerden (laktüloz, polietilen glikol, sorbitol solüsyonu %70) oluşur. Uzun süreli yatmaya bağlı kabızlık sorunu olanlarda kısa süreli kullanılabilir. Bu ilaçları kalp yetmezliği ve sıvı kaybı olan hastlarda kullanmamak gerekir. Yine böbrek yetmezliği olan hastalarda fosfat veya magnezyum zehirlenmesi gelişebileceği akılda tutulmalıdır.
Polietilen glikol solüsyonu (Golytely) ve sodyum fosfat (fleet fosfo soda) hızlı bağırsak boşalması gerektiğinde (kolonoskopi öncesi, cerrahi öncesi) tercih edilmelidir.
Prokinetik İlaçlar:
Bağırsak hareketlerini hızlandırır. Sisaprid
Lavmanlar (Enemalar):
Makattan uygulanır. Kalın bağırsağı sıvı ile doldurulur. Dışkının yumuşatılması ve bağırsak hareketlerini artırılması sağlanır. Bu amaçla musluk suyu veya fosfo soda kullanılabilir.
Birçok ürün mevcut olduğundan, birey için doğru seçimi doktor yapacaktır.
Problemi, doğal yollarla çözümlemek ve uzun süre ilaç alımından kaçınmak doğru olan yoldur. Uyarıcı laksatiflerin uzun süre kullanımı kalın bağırsağın normal tonusunun kaybolmasına yol açarak kasılma yeteneğinin kaybolmasına, kabızlığa ve bağımlılığa neden olur. Dışkı miktarını artıran (Bulk-forming) laksatifler uzun süre kullanım için güvenlidirler.
C) BAŞKA TEDAVİ YOLLARI VAR MI ? BİOFEEDBACK
Tedavide diğer bir şeçenek biofeedback dir. Bu tedavide amaç hastanın puborektal ve dış makat kasının gevşemesini kendisinin bir bilgisayar aracılığı ile denetleyebilmesidir.
D) CERRAHİ TEDAVİ
Son olarak bazı hastalarda kalın bağırsak geçiş süresi kısa ise cerrahi tedavi önerilir. Yapılacak cerrahi işlem ile kalın bağırsağın büyük bir kısmı çıkarılır ve bağırsak devamlılığı ince bağırsakların kalın bağırsağa birleştirilmesi ile sağlanır.